نقش مهارت خواندن در دوران کودکی

بر اساس یافته های مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن <<پلز>>

عبدالعظیم کریمی

مدیر ملی مطالعات تیمز و پرلز

روانشناسان و زبان شناسان برای این باورند که ریشه ها و بنیادهای اولیه یادگیری خواندن ، شنیدن ، گفتن و نوشتن از آموزه ها و الگوهای ارتباطی والدین با کودک شکل می گیرند.یکی از مهمترین توانایی های اکتسابی کودکان در جریان رشد و پیشرفت ، سواد خواندن است و هر قدر این جریان طبیعی تر و درونی تر باشد ، عمق یادگیری خواندن بیشتر می شود.مهارت خواندن ، در مراحل بعدی رشد ، پایه یادگیری همه موضوعات درسی و غیردرسی در مدرسه و جامعه نیز هست.هرچند ، مطالعه در کودکان می‌تواند تفریح یا رشد فردی نیست قلمداد شود. اتفاقاً اگر مطالعه چنین قالبی داشته باشد ، این مهارت ماندگارتر و بالغ تر می شود. یادگیری مهارت خواندن و درک مطلب کلید یادگیری همه یادگیری هاست و دوران کودکی بهترین دوران برای نهادینه کردن مهارت خواندن و درک مطلب است. دورانی که خانواده در آن نقشه دوران ساز دارد. هرچند آموزش رسمی خواندن از وظایف و مسئولیت های اصلی مدرسه است ، اما شالوده مهارت های اولیه سواد خواندن در سال های آغازینی استوار است که والدین در تعامل با فرزند خود ارتباط کلامی برقرار می کنند.

ضرورت توجه به بنیادها و ساختارهای اولیه شکل‌گیری زبان و سواد آموزی ، نظام‌های آموزشی جهان را به این فکر واداشته است که چگونه ، چه موقع ، با چه شرایطی و در چه مرحله از تحول ذهنی کودک باید فرآیند سواد آموزی را در سطوح خانه و مدرسه گسترش دهند.

یکی از مطالعات جهانی که در سال‌های اخیر مهارت سواد خواندن را به صورت روشمند و نظام دار در ابعاد متفاوت بررسی کرده است و داده های آن منبع معتبر برای تعیین جایگاه کشور ها در میزان پیشرفت مهارت خواندن به شمار می‌رود ، مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن پرلز است که از سال ۲۰۰۱ تاکنون هر ۵ سال یکبار ، در کشور های عضو انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به اجرا در می آید.

معرفی مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن پرلز

پرلز نوعی مطالعه بین المللی در زمینه سنجش سواد خواندن دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی که تحت نظر انجمن بین المللی ارزشیابی تحصیلیIEA اجرا می شود. یکی از اهداف اصلی انجمن IEA در انجام پژوهش‌های تطبیقی نیز این است که کشورها بتوانند کاستی‌ها و توانایی‌های نظام آموزشی خود را در گستره جهانی مقایسه و ارزیابی کنند.

IEAدر سال ۱۹۵۹ تاسیس شده و تاکنون بیش از ۲۵ مطالعه تطبیقی در زمینه علوم ، ریاضیات ، زبان ، ادبیات ، تربیت اجتماعی ، نگارش ، کامپیوتر ، آموزش پیش دبستان ،درک مطلب و سواد خواندن انجام داده است. مرکز بین المللی مطالعه پرلزو تیمز در کالج بوستون آمریکا و در دبیرخانه اجرایی IEA در آمستردام هلند مستقرند که اهداف زیر را دنبال می‌کنند:

الف) ارزشیابی کیفیت نظام آموزشی کشور ها

ب) ارتقای سطح یادگیری نظام های آموزشی جهان هفته بعد

ج)بهبود سیاست ها و برنامه ریزی های آموزشی مربوط به فرایند تدریس و یادگیری.

هدف نهایی این انجمن ارتقاء سطح یادگیری در درون نظام های آموزشی کشور ها از طریق انجام مطالعات تطبیقی در مورد سیاست های آموزشی و شیوه های اجرایی مربوط به آن هاست. در واقع ، انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تلاش های خود را به انجام مجموعه ای از مطالعات یاد گیری در موضوع های درسی پایه در مدارس و بعضی بررسی های دیگر در موضوع های مورد علاقه اعضای خود معطوف کرده است.داده‌های پرلز نشان می‌دهد ، این موضوع در تمام کشورهای شرکت کننده صادق است

این داده ها تأکید می‌کنند ، زمان اختصاص داده شده به فعالیت های اولیه سواد خواندن ، دسترسی به منابع و مواد خواندن در محیط خانه و وجود جوی فعال و یاری بخش ، از عوامل مهم و اساسی در پیشرفت خواندن به شمار می‌آیند. در این مقاله تلاش شده است با تاکید بر یافته های استخراج شده از پرسشنامه والدین ، رابطه بین عوامل آموزشی و تربیتی خانواده با پیشرفت سواد خواندن ،بر اساس نتایج پرلز ، بررسی شود.از میان عوامل موثر در سواد خواندن ، عامل خانواده ، به منزله نخستین نهاد تربیتی ، نقش تعیین کننده دارد. به همین منظور ، در اینجا تلاش شده است به استناد یافته های مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن ، نقشه خانواده در گستره مقایسه ملی و جهانی بررسی شود.

بررسی و تحلیل شرایط اجتماعی اقتصادی و فرهنگی خانواده ها و الگوهای تعاملی آنها با فرزندان تا قبل از آغاز آموزش رسمی نشان دهنده تفاوت‌های آشکار میان خانواده‌های محروم و برخوردار از یک س و تحصیلکرده و بیسواد از سوی دیگر است مقایسه عملکرد دانش آموزان برتر در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۶ و ۲۰۱۱ و دانش آموزان ضعیف تر ، یکی دیگر از بررسی‌های این گزارش است که نتایج آن می توانند زمینه های تقویت کننده یا تضعیف کننده شکل گیری زبان و مهارت های خواندن در قبل از مدرسه را نشان دهد.

تعریف سواد خواندن در مطالعه عبارت است از: توانایی در استفاده از قالب های متنی مورد نیاز جامعه و ارزشمند برای فرد. مطالعه متن به شکل های گوناگون و معنابخشی آن.

آنها می‌خوانند تا در اجتماعات مدرسه یا زندگی روزانه شرکت کنند یا برای سرگرمی و لذت بردن مطالعه می‌کنند (کمپل، ۲۰۰۱)

آزمون خواندن پرلز به دو هدف عمده کودکان از مطالعه و خواندن توجه دارد:

خواندن برای تجربه ادبی

خواندن برای به دست آوردن اطلاعات و استفاده از آنها

پرلز به ۴ فرایند درک مطلب شرح زیر نیز توجه دارد:

تمرکز و بازیابی اطلاعاتی که صریحا بیان شده است

رسیدن به استنباط های مستقیم

تعبیر و تلفیق ایده ها و اطلاعات

بررسی و ارزیابی ویژگی های محتوا ، زبان در متن.

به منظور ارزیابی اهداف و فرایندهای مطرح شده خواندن ، آزمون پرلز مجموعه‌ای از متون روایی و اطلاعاتی و پرسش‌ها را در بر دارد که دانش آموزان را به استفاده از فرآیندهای متفاوت درک مطلب منظم می‌کنند.

مهمترین یافته های ملی پرلز از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶

نگاهی به نتایج به دست آمده در پرلز ۲۰۱۶ و سقوط به نسبت شدید و غیرقابل انتظار عملکرد دانش آموزان ایرانی نسبت به دوره های قبل و مشاهده نتایج مطالعه بین المللی روند علوم و ریاضیات (تیمز ۲۰۱۵) و روند کاهشی آن به ویژه در درس علوم هر دو پایه تحصیلی چهارم و هشتم، اتفاقی معنی دار و خطای نظام‌مند اما ناخوشایند و قابل تامل را در نظام آموزشی ما نشان می‌دهد که باید هرچه سریعتر اما عمیق ترو علمی تر به شناسایی عوامل و دلایل این افت آشکار همت گمارد.

این روند کاهشی در تیم و پرلز به گونه ای است که ۳۰ نمره کاهش در پرلز ۲۰۱۶ نسبت به دوره قبل از (۴۵۷ به ۴۲۸)، ۳۲ نمره کاهش در علوم پایه چهارم تیمز ۲۰۱۵ نسبت به دوره قبل (از ۴۵۳ به ۴۲۱)، ۱۸ نمره کاهش در علوم پایه هشتم نسبت به دوره قبل از (۴۷۴ به ۴۵۶)، نبود تغییر در ریاضیات پایه چهارم تیمز ۲۰۱۵ (همان ۴۳۱) و فقط ۱۸ نمره افزایش در ریاضیات پایه هشتم تیمز ۲۰۱۵ حاصل شده است. این حالیست که در هیچ یک از دوره‌های قبلی تیمز (از ۱۹۹۵ میلادی تاکنون) و در هیچ دوره از پرلز (از ۲۰۰۱ تاکنون) چنین کاهشی با این وسعت و جامعیت نداشته ایم. در حالی که در گزارش بین المللی تیمز و پرلز ۲۰۱۱ انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی(IEA) ، کشور ایران را به عنوان کشوری معرفی کرده که در طول ۱۰ سال گذشته (از ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱) ،عملکرد دانش آموزان ایران در تیمز ۲۰۱۱ و مقایسه آن با دوره های قبلی تیمز(۱۹۹۹ ، ۱۹۹۵ ، ۲۰۰۷ ، ۲۰۰۳) ، و نیز ۲۰۱۱ در مقایسه با پرلز ۲۰۰۱ و ۲۰۰۶ مشاهده می‌شود ، عملکرد دانش آموزان ایران در مطالعه تیمز ۲۰۱۱ به ترتیب در درس علوم پایه چهارم ابتدایی ۷۳ نمره ، ریاضیات پایه چهارم ۴۴ نمره علوم پایه سوم راهنمایی ۱۲ نمره و عملکرد ریاضی دانش‌آموزان سوم راهنمایی از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ به میزان ۱۲ نمره افزایش یافته است. این عملکرد از ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۱در مجموع ۳ نمره کاهش را نشان می‌دهد ،اما در مطالعه پرلز۲۰۱۱ ، در درس خواندن ، نسبت به دوره قبل ۲۰۰۶، ۴۴نمره پیشرفت داشته است.

با نگاهی به مهم‌ترین یافته‌های به دست آمده در گزارش های ملی و بین المللی کشورهای شرکت کننده در مطالعه مشخص می شود ، پژوهشگران ، تصمیم‌سازان و سیاستگذاران آموزشی ، معلمان و مدیران مدارس و اعضای جامعه به طور عام ، تلاش های انجام داده اند تا از این یافته ها در سطوح خانه و مدرسه و جامعه ، در جهت بهبود و تقویت سواد خواندن بهره گیرند. از جمله ، هر یک از کشورها ، پس از انتشار نتایج تلاش کرده اند با تهیه گزارش های توصیفی ، تحلیلی و تشخیصی ، متناسب با نیاز های گروه هدف ، روش ها و راهکارهای تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی را ارائه دهنده. بروشورها ، چکیده ها ، گزارشهای همراه با جزئیات و خبر های اطلاعاتی نیز برای متولیان و کارشناسان و معلمان و برنامه ریزان درسی و آموزشی تهیه کرده اند.

با مروری بر یافته های پرلز در طول ۱۵ سال گذشته (۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶) می توان چند عامل تاثیرگذار بر توانایی دستاوردهای آموزشی و تربیتی را شناسایی کرد. تعدادی از عوامل معتبر خبر بافت ارزشیابی عبارت اند از: جنسیت ، زبان مادری ، پیشینه های مرتبط با مهاجرت ، نگرش نسبت به خواندن ، تصور فرد از توانایی‌های در خواندن و عادت‌های مطالعه در خانواده. تعامل و در هم تنیدگی برخی از عوامل در شکل روبرو به تصویر کشیده شده است.